خلاصه مراحل آبياري گندم:
- قبل از كاشت يا بلافاصله پـس از كاشـت، در منـاطقي كـه خاك مشكل سله بـستن دارد بهتـر اسـت ابتـدا زمـين كاشـته شده و سـپس آبيـاري انجـام شـود .این آبيـاري خصوصاً در مناطقي كه در مراحل بعدي رشد آب كـافي دراختيار ندارند بسيار با اهميت است
- بعد از تكميل پنجه دهي و شروع ساقه دهي
- خوشه دهي و شروع گلدهي: كمبود آب در اين مرحله باعث كاهش تعـداد خوشـه، طـول خوشه و تعداد دانه در خوشه مي گردد. افت عملكرد در ايـن مرحله بواسطه كمبـود آب در مراحـل ديگـر رشـد بـا تـامين رطوبت خاك قابل جبران نیست
- شروع پر شدن دانه مرحله خميري نرم
روش هاي آبياري گندم:
در هنگــام آبيــاري مــزارع يكنــواختي توزيــع آب داراي اهميت خاصي است . بايد دقت شود تا نقاط مختلـف مزرعـه در حد امكان يكـسان آبيـاري شـوند و ايـن مـستلزم انتخـاب ابعاد مناسب با توجه به ميـزان آب در اختيـار و بافـت خـاك ميباشد. اگـر مـزارع بـه صـورت يكنواخـت آبيـاري نـشوند ممكن است در برخـي از منـاطق مانـدابي تـشكيل شـود و دربعضي از مناطق خشكي و كمبود آب رخ دهد كه در هـر دو صورت به كاهش عملكـرد منجـر مـي شـود.
بطــور كلــي روشهــاي آبيــاري گنــدم را مــي تــوان بــه ســه دســته شــامل 1 -آبيــاري ســطحي 2 -آبيــاري كــم فــشار(لولـه هـاي دريچـه دار) و 3 -آبيـاري تحـت فـشار ( بـاراني) تقسيم بندي نمود
1. آبیاری سطحی : روش آبيار ي سطحي هنـوز شـايعترين شـكل آبيـاري درسراسر جهان است كه انتقال و توزيع آب در سطح مزرعه بـراساس نيروي ثقل آب صورت مي گيرد.دراین روش آب بـدون وارد كردن هيچ نيرويي از طرف خارج (مثل پمپ ) و تنها با توجه به نيروي ثقل و شيب زمين در سـطح مزرعـه حركـت و آب مورد نياز گياهان را تامين مي كنـد. بطـور كلـي يـك سيـستم آبياري سطحي داراي چهار جـزء اصـلي شـامل : 1- قـسمت تامين و ذخيره آب 2- قسمت سازه هاي مربوط به انتقـال آب 3- بخـش مـصرف آب 4- قـسمت زهكـشي بـراي خـروج آب هاي اضافي در مزرعه مي باشد
2. آبیاری کم فشار: لوله هاي دريچـه دار يـا هيـدروفلوم وسـيله اي سـاده بـراي مديريت مناسب آبياري و استفاده بهينـه از منـابع آبـي است .اين روش در مقايسه بـا روش هـاي پرهزينـه ي آبيـاري تحـت فــشار بــه انــرژي كمــي نيــاز دارد و بـه ـسادگي در مــزراع گندمكاري قابل استفاده است.از آنجايي كه لوله هاي دريچه دار آب را بدون هيچ گونـه هدر رفتي از منبع تامين آب (استخر ذخيـره آب، سـد، چـاه ) منتقل مي كند در نتيجه باعث افزايش بهـره وري آب و صـرفه جويي در آب مي شود كه ايـن مـسئله مخـصوصاً در منـاطقي كه محدوديت آب مواجه هستند از اهميت زيادي برخـورداراست. لوله هاي دريچه دار از جنس پلي اتيلن نـرم و نـسبت بـه اشعه ماوراء بنفش و تركيبات شيميايي مقاوم بوده و در اثـراين عوامل تجزيـه نمـي شـود.
3. آبیاری بارانی : يكي ديگر از روش هـايي كـه بـراي آبيـاري گنـدم قابـل اســتفاده و تجربيــات زيــادي در بــه كــارگيري آن توســط كشاورزان و محققين وجـود دارد، آبيـاري بـاراني اسـت . در روش آبياري باراني مي توان مقـدار آب كمتـر را در فواصـل كوتاهتر، با دقت و كنترل بهتـر نـسبت بـه روش هـاي آبيـاري سطحي براي آبياري گندم بكار برد. در شرايط اقليمـي كـشور كـه كمبـود منـابع آبي از دلايل عمده محدود كننده توليد گندم مي باشد، ايـن روش بــه دلايــل فــراوان (صــرفه جــويي در مــصرف آب، راندمان بالاتر، افزايش سـطح زيركـشت، امكـان اسـتفاده در زمــينهــاي شــيب دار، شستــشوي برگهــا و امكــان افــزايش فتوسنتز گياه ) نسبت به روش هاي سطحي در اولويت است.
: بطور كلي يك سيستم آبيـاري بـاراني داراي پـنج بخـش اصلي به شرح زير است
1- آبپاش ها، وسيله اي است كه در آن خروجي هايي (نـازل ) با قطر بسيار كوچك تعبيه شده است كه وظيفه انتقال آب بـه مزرعه را بـر عهـده دارنـد . آبپـاش هـا بـه فواصـل مشخص روي لوله فرعي مسقر شده بطوريكـه بخـشي از آب با فشار از آن خـارج شـده تـا آبيـاري مزرعـه را انجـام دهـد آبپاشها مي توانند يك، دو و يا سه نازلـه باشـند . يـك دايـره كامل يا قسمتي از دايره را آبياري نمايند
2- لوله هاي فرعي، كه آب را از لوله اصلي دريافت نموده و در فواصل مـشخص بخـشي از آب از آن خارج میگردد . لوله هاي جانبي آب را براي آبپاش ها فراهم مي كنند كـه هـم روي زمين و هم زير زمين در مزرعه قابل نصب است
3- لوله هاي نگهدارنده آبپاش ها، لوله هاي بـا قطـر كـوچكترهستند كه آب را از لوله فرعـي دريافـت و بـه آبپـاش منتقـل ميكنند. رايزرها داراي ارتفاع مختلفـي هـستند و بـا اسـتقرار آبپاشها در ارتفاع معين از برخورد مستقيم جت خـروج آب با گياهان جلوگيري ميكنند
4- لوله هاي اصلي و نيمـه اصـلي، ايـن شـبكه لولـه هـا آب را براي لوله فرعي فراهم مـي كننـد و بطـور همزمان مـي تواننـد چند لوله فرعي را آبرساني نمايند
5- دستگاه تامين كننده انرژي و فشار (پمـپ ) بـراي راه انـدازي سيستم. پمپ آب را از مخزن دريافت و فشار مـورد نيـاز سيـستم را براي انتقال آن به بخشهاي ديگر فراهم ميكند
بطـوركلي انـواع سيـستم آبيـاري بـاراني بـه دو دسـته كلــي تقسيم بندي ميشوند
1- سيـستم هـاي سـاكن، در ايـن سيـستم واحـدها در يـك وضعيت ساكن آبياري ميشوند . بـراي آبيـاري یك واحد مشخص، لوله هاي فرعي و در نتيجـه آبپـاش هـاي مـستقر روي آنهـا در حـين آبيـاري حركـت ندارنـد و ثابـت هستند. يه عبارت ساده تر آبپاش ها در حـين آبيـاري در يـك محـل ثابـت هـستند. سيـستم هـاي سـاكن خـود بـه دو گـروه متحرك دوره اي و كاملاً ثابت تقسيم بندي مي شـوند
2- سيستم هاي متحرك پيوسته، شامل همه روش هـايي اسـت كه آبپاش ها در حين آبياري بطور مداوم در حركـت هستند به عبـارت سـاده تـر آبپـاش در حـين حركـت آبيـاري انجـام ميدهد. در اين حالت مـساحت تحـت آبيـاري مـي توانـد بـه صورت دايره يا مستطيل باشد . اين روش در مقايـسه بـا روش قبلي به دليل اين كه سيستم در حال آبياري جابه جا مـي شـود مساحت بيشتري در زمان مشخص آبياري مـي كنـد و از ايـن نظر سودمندتر است
- آبياري قطره اي :
آبياري قطره اي يكي از روش هاي پيشرفته آبياري تحـت فشار مي باشـد كـه در آن آب بوسـيله ي فـشاري كـه توسـط پمپ و يا اختلاف ارتفاع به وجود ميآيـد وارد مجموعـه اي از سيستم لوله ك شي شده و توسط قطـره چكانهـا بـه صـورت قطره با دبي كم ( 2 تا 16 ليتر در ساعت ) وارد مزرعه شـده و بـا مـصرف حـداقل آب، نيـاز آبـي گيـاه را تـامين میکند بنابراين بر خلاف ديگر روش هاي آبياري ( باراني و سطحي ) كه تمام سطح مزرعه مرطـوب مـي شود در ايـن روش تنهـا بخشي از مزرعه مرطوب مي شود
يكي از مشكلات اصلي در آبيـاري قطـره اي بـسته شـدن روزنه ها و گرفتگي قطره چكانها است بنابراين استفاده از آب مناسب همراه با فيلتراسـيون سيـستم از شـرايط لازم بـراي اجــراي مطلـوب روش آبيـاري قطــره اي است.
براي انواع گياهـان قابـل اسـتفاده اسـت ولـي بـه دليـل هزينـه اوليـه بـالا، گياهـان رديفـي زراعـي كـه داراي ارزش اقتصادي بالا (سيبزمينـي، پنبـه، سـويا، هندوانـه ...) هـستند، ترجيح داده مي شوند. اين روش آبياري خصوصاً در منـاطقي كه تبخير زياد و يا داراي منابع آب شور براي آبيـاري گنـدم هستند، بسيار مناسبتر از روش آبياري باراني است.